Hilligje Kok-Bisschop uit Staphorst is een sterke vrouw binnen de orthodox reformatorische gezindte. Zij komt op voor haar rechten, maar blijkt kwetsbaar in haar onmacht en de worsteling tussen gevoel, ratio en de kerkelijke regels. Het lijkt een hopeloze kruistocht tegen de refo-opvattingen over de rol van de vrouw in de kerk. Haar vriendin, Rijnie Zuijdweg van de Gereformeerde Gemeente in Kapelle-Biezelinge leest Hilligje in deze film stevig de les. „Je moet van ‘hen’ niks verwachten. Daar zijn ‘ze’ nog lang niet aan toe”, zegt Zuijdweg over de mannen die het voor het zeggen hebben binnen de orthodoxe kerk. Als Hilligje meer vrijheid wil, zal ze daar zelf de verantwoordelijkheid voor moeten nemen, benadrukt de Zeeuwse vriendin in alle duidelijkheid.
De documentaire Houdt God van vrouwen? is gemaakt door Emile van Rouveroy (73) uit het Overijsselse Hasselt. Hij woont dus in de buurt van Staphorst. Een dun lijntje verbindt hem met Zeeland: zijn vader werd er geboren, maar verdere banden met deze provincie heeft hij niet.
De film gaat zaterdag 27 september in première op het Nederlands Film Festival in Utrecht. Van Rouveroy is wetenschapper met emeritaat. Hij studeerde juridische wetenschappen en antropologie. Dat is een tijd geleden. Van Rouveroy houdt van film als middel om de resultaten van wetenschappelijk onderzoek aan een breed publiek te presenteren.
Zijn eerste documentaire dateert van 1963 over het verdwijnen van de veemarkt in Groningen. In Afrika deed hij onderzoek naar traditionele rechtspraak in vergelijking met moderne rechtspraak. Ook daar maakte hij documentaires over.
Houdt God van Vrouwen? is zijn derde film in een serie over religieuze onderwerpen binnen de orthodox reformatorische gezindte. Eerder verschenen van hem Staphorst in tegenlicht (2007) en Rijssens stille oorlog (2010). Van Rouveroy schetste in de eerste een beeld van de macht van de reformatorische groepering zowel binnen de kerk als in de politiek. In de andere documentaire toont hij verschillen en overeenkomsten tussen orthodoxe protestanten en moslims.
Wat beoogt hij met het derde en laatste deel in deze serie?
„Ik wil laten zien dat de positie van de vrouw in vele godsdiensten toch eigenlijk nog heel erg zwak is. Dat geldt niet alleen in het streng protestantisme, maar ook in het katholicisme – ik refereer bijvoorbeeld aan een recente pauselijke opmerking in Brazilië- ook in het orthodoxe Joodse geloof en in de Islam. Ik snap dat eigenlijk niet goed, want als je Genesis 1, 2 en 3 leest, zie je gewoon gelijkwaardigheid van man en vrouw en niet zoals men in die orthodoxe gezindten zegt: ‘de vrouw is het nekje, het hoofd is de man’. Ik geloof dat er in de 4e of 5e eeuw na Christus iets scheef is gegaan en is de vrouw haar positie geheel ontnomen. Maar ik ben geen theoloog!” Van Rouveroy vindt dat ook Bijbels gezien heel raar en hij benadrukt in dit verband dat Christus bijvoorbeeld het eerst aan een vrouw verscheen na Zijn Opstanding.
Rode draad in de documentaire is het transformatieproces van Hilligje Kok. Zes jaar geleden legde zij de Staphorster klederdracht af. Tegenwoordig draagt zij vrij korte rokken, kleurrijke kleding en is haar kapsel wat losser. Het geloof is nog steeds heel belangrijk voor haar. Al weet ze dat voor de camera niet helder uit te leggen. Van Rouveroy erkent dat. „Je zou dit een zwakte van de film kunnen noemen. Waar precies zit de waarde van dat geloof bij Hilligje. Ik heb haar gebid en gesmeekt dat uit te leggen, maar ze komt niet verder dan ‘het geeft mij hoop’. Die Zeeuwse Rijnie Zuijdweg is daar in feite veel verder in. Zij komt heel duidelijk voor haar geloof op in de vorm van Take it or leave it. Zij constateert ook dat uiteindelijk Hilligje zelf slachtoffer zal zijn in haar strijd om meer rechten binnen de orthodox reformatorische gezindte.”
De Zeeuwse blijkt daarin gelijk te krijgen. Tenslotte zegt Hilligje haar lidmaatschap van de eigen kerk op. Zij is nu nog steeds zoekend naar het ware geloof dat recht doet aan de gelijkwaardigheid van vrouw en man.
„Tijdens de opnamen constateerde Rijnie overigens dat het in Staphorst veel strenger toeging dan in Kapelle-Biezelinge”, memoreert Van Rouveroy. Hij speelde daar direct op in met de vraag of Zuijdweg dan kon bemiddelen voor opnamen in haar kerk, tijdens de zondagse eredienst. In Staphorst kreeg hij daar geen toestemming voor. Uiteindelijk lukte dat in Kapelle-Biezelinge evenmin. Ook niet in een lege kerk met alleen de twee vriendinnen Hilligje en Rijnie. Zelfs niet toen daarvoor de bemiddeling van SGP-wethouder Leo Kosten van Cultuur in Kapelle was ingeroepen. „Uiteindelijk hebben we de scène waarin Hilligje de preekstoel beklimt in een PKN-kerk in Kapelle opgenomen. Dat mocht wel”, vertelt de maker.
Een mooi moment in de documentaire biedt ook het vaartochtje dat de twee vrouwen maken op een mosselkotter. „Had ik maar een lange broek aangetrokken, maar ja dat mag niet van de kerk”, zegt Hilligje. „Dat moet je toch zelf weten”, luidt de lakonieke reactie van Rijnie. [ niet helemaal waar, kwam van de schipper…]
Een extra dimensie krijgt de film met de transparante verklaring van Hilligje’s zoon Willem Kok over zijn homofilie en over de worsteling die hij als kind heeft moeten doormaken.
De documentaire staat op de longlist voor het Gouden Kalf. Zo’n prijs zou mooi zijn vooral voor alle betrokkenen bij deze film, vindt Van Rouveroy. Veel meer nog hoopt hij dat de film een maatschappelijke discussie zal opwekken. „Wat is de positie van de religie binnen onze samenleving? We komen van een protestantse gemeenschap uit de 16e, 17e, 18 eeuw en we zitten nu in een secularisatieproces. En ik hoop vooral ook dat de positie van de vrouw eens goed ter tafel komt, dat de heren hun vestje uitdoen en zeggen wat ze er echt van vinden.”